Sanshodhan and Talim Sahayak Pariksha(STSP) -શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન.

 Sanshodhan and Talim Sahayak Pariksha(STSP) -શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન

Definitions of Educational Psychology

 

Educational psychology is the psychology concerned with education. Let's look at some of its definitions.

 

 

 

 

Educational Psychology deals with the behavior of humans being in educational situations. - Skinner

 

 

 

 

Educational psychology is concerned with human behavior occurring in educational situations. – Skinner

 

 

 

 

Educational Psychology describes and explains the learning experience of an individual from birth through old age. – Craw & Craw

 

 

 

 

 

Educational psychology describes and explains the educational experiences of an individual from birth to old age.

– Crow and Crow

 

 

 

 

 

Educational Psychology is concerned with the 'why' and 'when' of learning. - Craw & Craw

 

 

 

 

Educational psychology studies the facts and theories of psychology that are helpful in understanding and improving the learning process. – Cholestic

 

 

 

 

Educational Psychology is the empirical foundation of education. – Arthur C. Coladarsi

 

 

 

 

 

Educational psychology is the empirically based foundation of education. – Arthur C. collards

 

 

 

Educational psychology is the science of education. – Peel

 

 

 

 

 

The focus of educational psychology is on human learning discovering how and development, with a major emphasis on students may be helped to learn. - Glover & Bruning

 

 

 

 

 

Educational psychology focuses on human learning and development, with a primary emphasis on exploring how students can be helpful in learning.

 

 

 

 

Here we look at the definitions of educational psychology given by various psychologists. Now, let's understand the meaning of educational psychology based on it.

 

 

 

 

 

 

Meaning of Educational Psychology

(Meaning of Educational Psychology)

 

 

• Educational psychology is the study of behavior in educational settings. Acquiring knowledge, acquiring understanding, learning skills, developing interest, learning attitude, forming habits etc. are examples of educational situations.

• Educational psychology describes and understands the learning experiences of an individual from birth to old age. A provides an explanation of what experiences a person learns from and how and why he learns throughout life.

• Educational psychology is concerned with answering the questions 'why' and 'when' a person learns. Educational psychology explains at what level of maturity and for what purpose a person learns something.

• Educational psychology conducts basic researches related to education in the educational situation and derives rules and principles which become the cornerstone for the learning process.

• The study of educational psychology aims to explain and improve the entire learning process (learning process). For this he uses some facts and principles of psychology.

• It provides guidance to the teacher to help the student learn.

 

 

After examining the definition and meaning of psychology, let us now understand its form to clarify its concept.

 

 

 

 

 

 

 

A form of educational psychology

(Nature of Educational Psychology)

 

 

1. Educational psychology is a science.

 

 

2. It studies the behavior of an individual occurring in an educational situation.

 

 

3. It uses the methods of science like description, experiment, observation, prediction, retesting, explanation, control etc. to study behavior.

 

 

4. Based on experiments on the study of behavior, he formulates hypotheses, tests them and establishes theory.

 

 

5. It tries to improve the process of education by testing the facts and theories of psychology in the educational situation and only if it is found suitable and then by appropriating them in the process of education.

 

 

6. Educational psychology can be considered an applied branch of psychology as it uses the facts and theories of psychology. Thus, educational psychology is a branch of psychology that is used to solve the problems of classroom education.

 

 

7. Educational psychology has developed much of its own subject matter over the past few years based on experiments and research. E.g., individual differences, interpersonal relationships, effects of environment on development, achievement-motivation, diagnostic-therapeutic work, education of exceptional children, subjective measurement evaluation methods etc. Thus, it has now emerged as an independent discipline, hence it can also be called an independent psychology.

 

 

After understanding the nature of educational psychology, now let's look at the objectives of educational psychology.

 

 

 શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન મટેરિયલ ડાઉનલોડ કરવા નીચે આપેલી લીંક પર ક્લિક કરો.

https://drive.google.com/file/d/1eu9cCOIoBPYZJZD5EnC4kSOW8BNT5cus/view?usp=sharing

 

 

 

 

Objectives of Educational Psychology

(Objectives of Educational Psychology)

 

 

1. To convince them empirically that educational psychology is very useful for teachers. E.g.

 

 

• Intelligence can be induced through educational psychology. Learning can be achieved.

• Social behavior can be improved.

• One's personality and adaptability can be improved.

 

 

 

 

 

 

2. Assisting the teacher in defining and setting educational objectives in terms of expected behavior.

 

• To define educational objectives in relation to what kinds of behavior or attitudes are to be developed in students and how their behavior will change after such behavior or attitude is developed.

• To make the teacher aware of the principles of education for the planning, process etc. of the teaching work.

 

 

 

 

 

 

 

3. To develop a neutral but sympathetic attitude towards the student in teachers through the study of educational psychology. So that he can observe and evaluate children's behavior in an objective manner.

 

 

 

 

 

 

4. To inculcate in teachers a better understanding of the nature and importance of social relationships in developing students' social behavior patterns and social action.

 

 

• Mild-to-Meet.

• Working in a group.

• Working cooperatively.

 

 

 

 

 

 5. The teacher faces some problems related to teaching. To develop in teachers the understanding of the problems and the useful facts, principles for their solution

 

 

• Can't remember.

• Proper study habits.

• Not paying attention in class.

• Finding solutions to problems.

 

 

 

 

 

 

6. To be useful to the teacher in evaluating the effectiveness of his own and others' teaching efforts. - To develop a proper perspective to understand non-teaching work in all its aspects.

 

 

• Objectives

•Philosophy

• To develop views among teachers for useful equipment etc.

 

 

 

 

8. It becomes necessary to analyze the behavior of maladaptive students. To develop an understanding of the facts necessary for analysis, rituals and what can be done for personality development.

 

 

 

 

 

9. Educational psychology develops an understanding of defining progressive, teaching process, guidance, organizational and administrative standards, establishing and maintaining them.

શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાનની વ્યાખ્યાઓ

(Definitions of Educational Psychology)

શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન એ શિક્ષણ સાથે સંબંધિત મનોવિજ્ઞાન છે. તેની કેટલીક વ્યાખ્યાઓ જોઈએ.

Educational Psychology deals with the behavior of humans being in educational situations. - Skinner

શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન શૈક્ષણિક પરિસ્થિતિઓમાં થતા માનવવર્તન સાથે સંબંધિત છે. – સ્કિનર

Educational Psychology describes and explains the learning experience of an individual from birth through old age. – Craw & Craw 

શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન વ્યક્તિના જન્મથી વૃદ્ધાવસ્થા સુધીના શિક્ષણપ્રદ અનુભવોનું વર્ણન કરી તેની સમજૂતી આપે છે. 

– ક્રો ઍન્ડ ક્રો

Educational Psychology is concerned with the 'why' and 'when' of learning. - Craw & Craw 

શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાનને અધ્યયન ‘શા માટે’ અને ‘ક્યારે’ સાથે સંબંધ છે. – ક્રો ઍન્ડ ક્રો

Educational Psychology is the study of those facts and principles of psychology which help to explain and improve the process of education. - Kolesnik

શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન, મનોવિજ્ઞાનના એ તથ્યો અને સિદ્ધાંતોનો અભ્યાસ કરે છે કે જે શિક્ષણની પ્રક્રિયાને સમજવામાં અને સુધારવામાં મદદરૂપ છે. – કોલેસ્તિક

Educational Psychology is the empirical foundation of education. – Arthur C. Coladarsi

શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન એ શિક્ષણનો પ્રયોગસિદ્ધ આધારભૂત પાયો છે. – આર્થર સી. કોલાર્ડસી

શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન એ શિક્ષણનું વિજ્ઞાન છે.  – પીલ

The focus of educational psychology is on human learning discovering how and development, with a major emphasis on students may be helped to learn. - Glover & Bruning 

શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાનનું ધ્યાન માનવ અધ્યયન અને વિકાસ પર છે, જેમાં મુખ્યત્વે અધ્યેતાને અધ્યયનમાં કેવી રીતે સહાયરૂપ બની શકાય તેની શોધ પર ભાર મૂકવામાં આવે છે.

 અહીં આપણે શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાનની વિવિધ મનોવૈજ્ઞાનિકો દ્વારા આપવામાં આવેલ વ્યાખ્યાઓ જોઈ. હવે, તે આધારિત શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાનનો અર્થ સમજીએ.

શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાનનો અર્થ

(Meaning of Educational Psychology)

• શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન એ શૈક્ષણિક પરિસ્થિતિમાં થતા વર્તનનો અભ્યાસ કરે છે. જ્ઞાન મેળવવું, સમજ પ્રાપ્ત કરવી, કૌશલ્યો શીખવાં, રસ કેળવવો, વલણ શીખવાં, ટેવો પાડવી વગેરે શૈક્ષણિક પરિસ્થિતિનાં ઉદાહરણ છે.

• શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન વ્યક્તિના જન્મથી વૃદ્ધાવસ્થા સુધીના અધ્યયન અનુભવો વર્ણવે છે અને તેની સમજ આપે છે. વ્યક્તિ કેવા અનુભવોમાંથી શીખે છે અને તે કેવી રીતે તથા શા માટે જીવનપર્યંત 0 શીખ્યા કરે છે તેની ની સમજૂતી અ આપે છે.

• શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન વ્યક્તિ ‘શા માટે’ અને ‘ક્યારે’ શીખે છે તે પ્રશ્નોના ઉત્તર સાથે સંબંધિત છે. વ્યક્તિ પરિપક્વતાની કઈ કક્ષાએ અને કયા હેતુથી અમુક બાબત શીખે છે, તેનો ખુલાસો શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન આપે.

• શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન શૈક્ષણિક પરિસ્થિતિમાં શિક્ષણસંબંધી આધારભૂત સંશોધનો કરી નિયમો અને સિદ્ધાંતો તારવે છે જે શિક્ષણની પ્રક્રિયા માટે આધારશિલા બને છે. 

• શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાનના અભ્યાસનો હેતુ સમગ્ર શિક્ષણ પ્રક્રિયા (અધ્યયન પ્રક્રિયા)ને સમજાવવાનો અને તેને વધુ સારી બનાવવાનો છે. આ માટે તે મનોવિજ્ઞાનનાં કેટલાંક તથ્યો અને સિદ્ધાંતોનો વિનિયોગ કરે છે. 

• તે શિક્ષકને અધ્યેતાના અધ્યયનમાં મદદરૂપ થવા અંગે માર્ગદર્શન પૂરું પાડે ' છે. 

મનોવિજ્ઞાનની વ્યાખ્યા અને અર્થ તપાસ્યા પછી હવે તેની સંકલ્પનાને વધુ સ્પષ્ટ કરવા તેના સ્વરૂપને સમજીએ.

શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાનનું સ્વરૂપ 

(Nature of Educational Psychology) 

1. શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન એ એક વિજ્ઞાન છે.

2. તે શૈક્ષણિક પરિસ્થિતિમાં થતા વ્યક્તિના વર્તનનો અભ્યાસ કરે છે.

3. વર્તનના અભ્યાસ માટે તે વિજ્ઞાનની પદ્ધતિઓ જેવી કે વર્ણન, પ્રયોગ, નિરીક્ષણ, અનુમાન, પુનઃ ચકાસણી, સમજૂતી, નિયંત્રણ વગેરેનો ઉપયોગ કરે છે.

4. વર્તનના અભ્યાસ પરના પ્રયોગોને આધારે તે ઉત્કલ્પનાઓની રચના કરી, તેમની ચકાસણી કરી સિદ્ધાંત સ્થાપન કરે છે.

5. તે મનોવિજ્ઞાનનાં તથ્યો અને સિદ્ધાંતોની શૈક્ષણિક પરિસ્થિતિમાં ચકાસણી કરી યોગ્ય જણાય તો અને તો જ તેનો શિક્ષણની પ્રક્રિયામાં વિનિયોગ કરી શિક્ષણની પ્રક્રિયાને વધારે સારી બનાવવા પ્રયત્ન કરે છે.

6. શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન મનોવિજ્ઞાનના તથ્યો અને સિદ્ધાંતોનો ઉપયોગ કરતું હોવાથી તેને મનોવિજ્ઞાનની એક પ્રયુક્ત શાખા ગણી શકાય. આમ, શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન, મનોવિજ્ઞાનની એક એવી શાખા છે કે જે વર્ગ શિક્ષણની સમસ્યાઓના ઉકેલ માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે.

7. શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાને છેલ્લાં કેટલાક વર્ષોમાં પ્રયોગો અને સંશોધનોને આધારે તેનું પોતાનું કહી શકાય તેવું ઘણું વિષયવસ્તુ વિકસાવ્યું છે. દા.ત., વ્યક્તિગત તફાવતો, આંતર-વૈયક્તિક સંબંધો, વાતાવરણની વિકાસ પરની અસરો, સિદ્ધિ-પ્રેરણા, નિદાન-ઉપચાર કાર્ય, અપવાદરૂપ બાળકોનું શિક્ષણ, વિષયવાર માપન મૂલ્યાંકન પદ્ધતિઓ વગેરે. આમ,પોતે હવે તો એક સ્વતંત્ર વિદ્યાશાખા તરીકે કાઠું કાઢયું છે, આથી તેને એક સ્વતંત્ર મનોવિજ્ઞાન પણ કહી શકાય. 

શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાનના સ્વરૂપની સમજ મેળવ્યા બાદ હવે શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાનનાં ઉદ્દેશો (Objectives) વિશે જોઈએ.

શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાનના ઉદ્દેશો 

(Objectives of Educational Psychology)

1. શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન શિક્ષકો માટે ઘણું ઉપયોગી છે તેની તેમને અનુભવજનિત ખાતરી કરાવવી. દા.ત.

• શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન દ્વારા બુદ્ધિને પ્રેરિત કરી શકાય છે. અધ્યયન પ્રાપ્ત કરી શકાય છે.

• સામાજિક વર્તન સારું બનાવી શકાય છે.

• વ્યક્તિના વ્યક્તિત્વ તથા અનુકૂલનને સુધારી શકાય છે.

2. અપેક્ષિત વર્તનના સંદર્ભમાં શૈક્ષણિક હેતુઓને વ્યાખ્યાયિત કરવામાં અને તે નિર્ધારિત કરવામાં શિક્ષકને સહાય કરવી.

• વિદ્યાર્થીઓમાં કયાં કયાં પ્રકારના વર્તન કે વલણો વિકસાવવા છે અને આવા વર્તન કે વલણ વિકસ્યા પછી તેના વર્તનમાં કેવું પરિવર્તન થશે તેના સંબંધમાં શૈક્ષણિક હેતુઓ વ્યાખ્યાયિત કરવા.

• શિક્ષણ કાર્યના આયોજન, પ્રક્રિયા વગેરે માટે શિક્ષણની નીપજોનું જ્ઞાન શિક્ષકને કરાવવું. 

3. શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાનના અભ્યાસ દ્વારા શિક્ષકોમાં વિદ્યાર્થી પ્રત્યે તટસ્થ પરંતુ સહાનુભૂતિભર્યું વલણ વિકસાવવું. જેથી તે બાળકોના વર્તનને અનાત્મલક્ષી રીતે જોઈ શકે અને મૂલવી શકે.

4. વિદ્યાર્થીઓની સામાજિક વર્તન તરાહો અને સામાજિક ક્રિયાશીલતા વિકસાવવા માટે સામાજિક સંબંધોના સ્વરૂપ અને મહત્ત્વની સારી સમજ શિક્ષકોમાં કેળવવી.

• હળવું-મળવું. 

• જૂથમાં કાર્ય કરવું. 

• સહકારથી કામ કરવું.

 5. શિક્ષકને શિક્ષણકાર્યને લગતી કેટલીક સમસ્યાઓ નડે છે. તે સમસ્યાઓની સમજ અને તેના ઉકેલ માટે ઉપયોગી તથ્યો, સિદ્ધાંતોની સમજ શિક્ષકોમાં વિકસાવવા 

• યાદ નથી રહેતું.

• અભ્યાસ માટેની યોગ્ય ટેવો.

• વર્ગમાં ધ્યાન ન આપવું.

• સમસ્યાના ઉકેલ શોધવા.

6.શિક્ષકને પોતાના અને બીજાઓના પણ અધ્યાપન પ્રયાસની નિષ્પત્તિનું મૂલ્યાંકન કરવામાં ઉપયોગી થવું. - રહિત શિક્ષણકાર્યને તેના બધા પાસાં સહિત સમજવા માટેની યોગ્ય દૃષ્ટિ કેળવવી.

•ધ્યેયો

•ફિલસૂફી

•ઉપયોગી સાધન-સામગ્રી વગેરે માટે શિક્ષકોમાં મતો - દૃષ્ટિ કેળવવાં. 

8. અનુકૂલન ન સાધી શકતાં વિદ્યાર્થીઓના વર્તનનું પૃથક્કરણ કરવું જરૂરી બને છે. પૃથક્કરણ માટેના જરૂરી તથ્યોને વિધિઓ તથા વ્યક્તિત્વ વિકાસ માટે શું થઈ શકે તેની સમજ કેળવવી.

9. શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન પ્રગતિશીલ, અધ્યાપન પ્રક્રિયા, માર્ગદર્શન, સંગઠન તથા વહીવટના ધોરણો વગેરેને વ્યાખ્યાયિત કરી તેમને સ્થાપિત કરવામાં અને તેમની જાળવણી કરવા માટેની સમજ વિકસાવે છે.